وبژگی های زیست محیطی استان سمنان

به علت موقعیت خاص جغرافیایی استان سمنان و همجواری آن با رشته کوههای البرز و زمینهای هموار کویر هر قسمت از این استان دارای شرایط اقلیمی متنوعی می باشند. بطوریکه قسمت جنوبی آب و هوایی گرم و خشک، نواحی مرکزی معتدل، قسمت شمال شرقی آب و هوایی سرد و خشک و قسمت شمالی نسبتاً سرد است. این تونع آب و هوایی پوشش گیاهی متنوعی را نیز در این استان به وجود آورده است. به طوریکه در قسمت جنوب گونه های کویری و بیابانی و در بخش میانی استان گونه های نیمه بیابانی و در بخش شمالی گونه های سردسیر و جنگلی را می توان مشاهده نمود. گیاهان کویری عبارتند از: تاغ و گز، خارشتر، اسپند، گون و درمنه و از مهم ترین گونه های گیاهی در مناطق شمالی استان خانواده سوزنی برگان، ارس، سرو و درختچه زرشک را می توان نام برد.


استان سمنان به دلیل داشتن مناطق و موقعیت مناسب طبیعی وسعت کافی، جایگاه مناسبی برای حیات انواع وحوش و انواع گیاهان به شمار می آید، چراکه در قسمت های شمالی استان منطقه جنگلی، کوهستانی و سردسیر با بارندگی نسبتاً زیاد و پوشش گیاهی خوب و در قسمت های میانی منطقه دشتی با بارندگی کمتر نسبت به شمال اما با پوشش گیاهی نسبتاً خوب و در قسمتهای جنوبی آن کویر نمک با بارندگی بسیار کم و عدم پوشش گیاهی مناسب قرار دارد.
بیش از ۲۳ درصد از وسعت استان سمنان را مناطق حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش تشکیل می دهد، که این رقم در حدود ۲۵ درصد کل مناطق حفاظت شده کشور ایران را شامل می شود.
مناطق زیستی استان سمنان دارای ویژگی هایی به این شرح می باشد:
- ذخیره گاه و بانک ژن طبیعی گیاهی و جانوری ایران و جهان.
- منطقه حایل بین کویر و مناطق زیستی کوهستانی استان.
- زیستگاه گونه های خاص نادر و در معرض انقراض جانوری و گیاهی.
- طبیعت زیبا با چشم اندازهای طبیعی.
- دارا بودن شرایط ویژه جهت امور پژوهشی و اقتصادی.



-تعداد گونه های جانوری موجود در  استان به تفکیک

استان سمنان دارای بیش از 50 گونه از 164 گونه پستاندار ایران بوده و متجاوز از 160 گونه پرنده و بیش از 40 گونه خزنده ، 6 گونه دوزیست و چندین گونه از  ماهیان بخشی از تنوع زیستی استان است که در شرایط کنونی مطالعه و شناسایی شده اند.

استان سمنان به دلیل واقع شدن بین دو آب و هوای مرطوب خزری و گرم بیابانی- کویری از تنوع بی نظیری برخوردار است. پستانداران در دنیا دارای 20 راسته هستند و این در حالی است که10 راسته از آن ها در کشور ما شناسائی گردیده اند از 10 راسته پستانداران شناخته شده کشور 7 راسته در استان سمنان پراکندگی داشته و زیست می نمایند. این استان حدود نیمی از تنوع زیستی پستانداران کشور پهناور ایران را در خود جای داده است‏، آن هم پستاندارانی از نوع نادرترین و ارزشمندترین، که در رأس آن ها یوزپلنگ آسیایی به عنوان سمبل حیات وحش کشور و استان جای گرفته مضافا این که تنها عضو راسته فردسمان در ایران، یعنی گورخر ایرانی ، زیستگاه آن در کشور فقط به منطقه توران در استان سمنان و منطقه بهرام گور در استان فارس محدود می گردد که در این میان توران را می توان پهناورترین زیستگاه این گونه ارزشمند و کمیاب دانست.

استان سمنان به لحاظ میزبانی گربه سانان نیز که در حال حاضر نگرانی های بسیاری در جوامع علمی دنیا به لحاظ انقراض آن ها وجود دارد حائز اهمیت می باشد. این خانواده در ایران دارای 10 گونه است که دو گونه از آن ها یعنی ببر مازندران و شیر ایرانی منقرض گردیده اندکه یکی از بارزترین و برجسته ترین پتانسیل های استان، می توان به این موضوع اشاره نمود که از 8 گونه باقیمانده خانواده گربه سانان در ایران هر 8 گونه در استان سمنان زیست می نمایند که زیستگاه های ارزشمند استان را همواره کانون توجه و مطالعات محافل علمی بین المللی قرار داده است.

علاوه بر این استان سمنان به لحاظ میزبانی پرندگان نیز از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. یکی از مهم ترین پرندگان استان سمنان زاغ بور می باشد که تنها پرنده اندمیک ایران است. این پرنده به آسانی در مجموعه مورد حفاظت توران یافت می گردد. پرنده شناسان اروپایی و آمریکایی برای مشاهده این پرنده هیچ چاره ای به جز سفر به ایران  نداشته و همین موضوع موجب گردیده که ذخیره گاه زیست کره توران به عنوان یکی از قطب های برجسته مورد توجه پرنده شناسان دنیا قرار گیرد.

از سایر پرندگان مهم استان می توان به هوبره، کبک دری، کبک، تیهو، باقرقره، انواع بازهای کمیاب شکاری و پرندگان خانواده کرکس ها و لاشخورها اشاره نمود.

• معرفی گونه های جانوری خاص استان :

استان سمنان با موقعیت و امکانات مناسب طبیعی و همچنین وسعت کافی ، جایگاه مناسبی برای حیات انواع وحوش می باشند به طوری که گونه های جانوری منحصر به فردی نظیر یوزپلنگ آسیایی به عنوان کمیاب ترین گربه سان و سمبل حیات وحش ایران و نیز گونه ارزشمندی نظیر گورخر ایرانی را می توان مشاهده نمود . همچنین وجود گونه های شاخص پرنده در سطح استان شامل هوبره و زاغ بور، کرکس سیاه، بحری، شاهین، و سایر پرندگان شکاری از مهم ترین پتانسیل های بالفعل استان در سطح کشور بوده که می تواند بزرگترین و مهم ترین عامل در بحث گردشگری طبیعی باشد .

از پستانداران مهم استان سمنان می توان به ترتیب اهمیت به یوزپلنگ آسیایی ، گورخر آسیائی ، جبیر ، آهو ، گوزن ، گربه پالاس ، گربه شنی ، کاراکال ، گربه وحشی ، خرس قهوه ای ، پلنگ ،      روباه شنی ، شاه روباه ، زرده بر، کل و بز وحشی ، قوچ و میش وحشی ، کفتار ، گرگ، روباه معمولی ، تشی، خرگوش و غیره اشاره نمود همچنین پرندگان مهم استان سمنان به ترتیب اهمیت شامل  زاغ بور، هوبره ، کبک دری ، کبک ، تیهو ، عقاب طلائی ، باز شکاری ، انواع شاهین ، انواع جغد ، سار گپه ها ، دودوک ، باقرقره ، انواع گنجشک سانان ، مرغابی ها ، خوتکا ، حواصیل ، اگرت ، غازها ، اردک ها و چنگر می باشند.

از جمله خزندگان مهم استان هم می توان به انواع مارها ، انواع بزمچه ها ، لاک پشت ، مارمولک ها اشاره نمود

از مهم ترین دوزیستان می توان به گونه اندمیک وزغ کویری اشاره کرد که در چشمه سفید آب پارک ملی کویر مرکزی زیست نموده و در هیچ کجای دنیا یافت نمی شود.

• تعداد و نام گونه های آسیب پذیر، حمایت شده و در معرض خطر تهدید و انقراض استان

- رده پستانداران:

 بر اساس مطالعات انجام شده 9/76 درصد از گونه های حمایت شده و 40 درصد گونه های در معرض خطر انقراض پستانداران کل کشور در این استان وجود دارد .

جدول (23-2-4 ) پستانداران حمایت شده        جدول (24-2-4 )  پستانداران در معرض خطر انقراض

نام گونه	نام علمی		نام گونه	نام علمی
مرال	Cerrus elaphus		گورخر ایرانی	Eqaus hemionus onager
شوکا	Capreolus capreolus		یوزپلنگ آسیایی	Acinonyx jubatus
آهو	Gazelle subguturosa		گربه پالاس	Otocolobus manul
پلنگ	Panthera pardus		گربه شنی	Felis margarita
گربه جنگلی	Felis chaus	*مأخذ: آرشیو اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان
کاراکال	Caracal caracal
خرس قهوه ای	Ursus arctos
جبیر	Gazelle bennettii
قوچ و میش (اوریال)	Ovis orientalis(arkal)
روباه شنی	Vulpes rueppellii

- رده پرندگان :

در این رده 57/28 درصد از گونه های حمایت شده و 30 درصد از گونه های در خطر انقراض پرنده کشور در استان سمنان می باشد .

جدول (25-2-4)  پرندگان حمایت شده        جدول (26-2-4)  پرندگان در معرص خطر انقراض

نام گونه	نام علمی		نام گونه	نام علمی
کورکور	Milvus migrans		عقاب طلایی	Aquila chrysaetos
سارگپه پا بلند	Buteo rufinus		بالابان	Falco cherrug
عقاب دو برادر	Hieraaetus fasciatus		بحری	Falco peregrinus
دلیجه	Falco tinnunculus		شاهین	Falco pelegrinoides
شاه بوف	Bubo bubo		هوبره	Chlamydotis undulate
جغد کوچک	Athene noctua		هما	Gypaetus barbatus
دال	Gyps fulvus
سنقر تالابی	Circus aeruginosus
کبک دری	Tetraogallus caspius
پیغوی کوچک	Accipiter badius		جدول (27-2-4)  پرندگان اندمیک
سارگپه جنگلی	Pernis apivorus		زاغ بور	Podoces pleskei

*مأخذ : آرشیو اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان

- رده خزندگان :

در رده خزندگان استان سمنان 30 درصد گونه های حمایت شده کشور را به خود اختصاص میدهد .

جدول (28-2-4)  خزندگان حمایت شده

نام گونه	نام علمی
بزمجه بیابانی خزری	Varanus griseus caspius
افعی شاخدار ایرانی	Pseudocerastes persicus persicus
لاک پشت مهمیزدارشرقی	Testudo graeca zarudnyi

*مأخذ : آرشیو اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان

- رده دوزیستان :

تنها دوزیست حمایت شده استان قورباغه جنگلی ودر معرض خطر انقراض هم وزغ کویری می باشد .

جدول (29-2-4)  دوزیستان حمایت شده                       جدول (30-2-4)  دوزیستان در معرص خطر انقراض

نام گونه	نام علمی		نام گونه	نام علمی
قورباغه جنگلی	Rana macrocnemis pseudodalmatina		وزغ کویری	Bufo kavirensis

 

وضعیت محیط زیست انسانی استان

استان سمنان به دلیل نزدیکی به پایتخت و وجود امکانات زیربنایی متعدد از موقعیت مناسبی جهت رشد و توسعه اقتصادی برخوردار است.  نظر به اینکه استان، در دهه های اخیر در زمینه صنعتی از رشد خوبی برخوردار بوده، در حال حاضر دارای 26 شهرک و ناحیه صنعتی با مساحت5414 هکتار و تعداد بیش از1700 واحد صنعتی فعال مستقر در شهرک ها و نواحی صنعتی و تعدادی نیز به صورت پراکنده می باشد.

مهم ترین مولفه های اثرگذار بر توسعه صنعتی استان مجاورت با کلان شهر تهران و وجود پتانسیل معدنی کم نظیر و زیرساخت های مناسب نظیر جاده، برق، گاز، .... می باشد.

در حال حاضر مشکلات عمده استان شامل موارد زیر می باشد :

الف- توسعه نا متوازن و عدم پراکنش مناسب فضائی صنعت در استان.

ب- استقرار واحدهای آلاینده نظیر صنایع تصفیه دوم روغن، تولید ایزوگام و تولید گچ در استان.

ج- کمبود آب

تمرکز فعالیت های صنعتی در نیمه غربی استان و عدم توسعه صنعت در شرق استان و همچنین متمرکز شدن واحدهای آلاینده ای نظیر واحدهای تصفیه دوم روغن و ایزوگام در شهر گرمسار نمونه هایی از توسعه نا متوازن صنعت در استان به شمار می روند.

استقرار بخش عمده ای از صنایع در شهرک های صنعتی استان کنترل و پایش آن ها را سهل تر و از پراکندگی آلودگی در سطح وسیع پیشگیری معقول و منطقی به عمل آورده است . قابل ذکر است واحدهای صنعتی با سطح آب بری بالا و یا وابسته به معادن که به طور پراکنده استقرار یافته اند به طور موردی تحت کنترل و پایش قرار گرفته اند که می توان به کارخانه قند شاهرود، کارخانه سیمان شاهرود، کربنات سدیم سمنان، کارخانه سولفات سدیم در گرمسار، کارخانه فنرلول و ابزار مهدی دامغان وکارخانجات گچ به تعداد 43 واحد اشاره کرد. قابل ذکر است به دلیل مشکل کم آبی استان همواره سعی شده تا از استقرار واحدهای صنعتی با آب بری بالا جلوگیری گردد و کلیه واحدهای صنعتی که در فرآیند تولید خود ایجاد کننده پساب صنعتی هستند با به کارگیری سیستم های مناسب تصفیه و تجهیز   آن ها اقدام به بازیافت آب و بازگرداندن آن به چرخه زیستی نموده و از هدر رفت آن جلوگیری         می نمایند.

با توجه به وجود تنها یک ایستگاه ثابت سنجش آلودگی هوا در شهر سمنان، به طور دقیق     نمی توان در مورد میزان آلایندگی کلیه شهرهای استان اظهار نظر نمود و به طور یقین شهرهای دارای تعداد صنایع فعال بیشتر و به خصوص صنایع بالقوه آلاینده (بالاترین نوع صنعت مستقر در استان از نوع صنایع شیمیایی و کانی غیر فلزی می باشد) مانند شهرستان گرمسار از آلایندگی بیشتری برخوردار می‌باشند. همچنین در خصوص تردد خودرو به عنوان دومین عامل آلایندگی انسان ساز (غیر طبیعی)، به نظر می رسد روند رو به افزایش جمعیت شهرهای استان باعث افزایش وسائط نقلیه گردیده و می تواند در آینده نزدیک، مشکل ترافیک و آلودگی شهرها را ایجاد نماید. لذا برنامه ریزی محیط زیستی و توجه به مسایل ترافیک برای شهرهای بزرگ استان ضروری می باشد . وجود پدیده هایی نظیر ریز گرد به صورت محلی و  منطقه ای نیز از دیگر مشکلات استان در بحث آلودگی هوا به شمار می رود.